به گزارش خبرنگار مهر، به همت اندیشگاه سازمان اسناد و کتابخانه ملی نشست نقد و بررسی کتاب رتوریک سیاسی در ایران روز گذشته ۱۶ مردادماه در کتابخانه ملی برگزار شد. در این نشست تینا چهارسوقی امین (مؤلف)، مهدی فدایی مهربانی، استادیار علوم سیاسی دانشگاه تهران، میثم سفیدخوش، استادیار فلسفه دانشکده الهیات دانشگاه شهید بهشتی و سید احمد حبیب نژاد، عضو هیأت علمی دانشگاه تهران و معاون علمی مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی حضور داشتند و به ارائه سخن پرداختند.

فدایی مهربانی طی سخنانی در این نشست گفت: امروزه در ادبیات فلسفی وقتی از رتوریک صحبت می کنیم رتوریک را دانش یا علم در نظر نمی گیریم، اما سخنرانان محترم دائم تکرار می کردند دانش رتوریک یا علم رتوریک. رتوریک نوعی تکنیک است و ریشه در تخنه دارد.

وی با بیان اینکه تقسیم بندی معروف و مشهور صناعات خمس را ببینیم، رتوریک را فیلسوفان مسلمان، جدل و خطابه ترجمه کردند و ذیل عنوان دانش نمی آوردند، افزود: در یونان هم این گونه بوده است.  بنابراین رتوریک یک دانش نیست بلکه نوعی فن است. تفاوت دانش و فن در این است که دانش به دنبال شناخت نظریه حقیقت است اما فن به دنبال شناخت نظریه حقیقت نیست. ارسطو و افلاطون سعی می کنند به نوعی رتوریک را به بند بکشند. رتوریک فنی است که هدفش رسیدن به حقیقت نیست، فن غلبه است. رتوریک به جوانهای آتن یاد می داد که چگونه در بحثها و جدلهایشان پیروز شوند در بحثی که ممکن است هیچ بنیادی نداشته باشد.

فدایی مهربانی تصریح کرد: به نظرم اینکه می گویند سوفسطائیان اولین انسان گراها بودند، درست می گویند چون در واقع نقطه صدق خودش می دید در بیرون از خودش آن را جستجو نمی کرد. حقیقت را آن چیزی می دانست که خودش می گوید و برای اینکه پیروز شود خود را نیازمند رتوریک می دانست. سوفسطائیان دو چیز را آموزش می دادند، یکی اطلاعات عمومی و دیگری فن سخنوری که همان رتوریک است. مشخص است فن رتوریک به چه دردی می خورد، اما اطلاعات عمومی چه کاربردی داشت؟ اطلاعات عمومی از این جهت مهم بود که مستحضر هستید در خیلی از موارد ممکن است شما منطق جدی تری داشته باشید

این محقق و نویسنده کشورمان بیان کرد: ممکن است تجربه کرده باشید با کسی دارید بحث می کنید اما علی رغم اینکه حرف شما درست است اما اطلاعات عمومی کمک می کند او پیروز شود. نیچه درست می گفت که سیاستمداران هر جا کم می آورند آمار می دهند. امروزه هم اگر به سیاستمداری ایراد بگیرید که کمیت کارت لنگ است، آمار ارائه می دهد و ... . در واقع اطلاعات عمومی دارد چیزی که شما ندارید. این چیزی است که رتوریک دارد انجام می دهد. بنابراین رتوریک یک فن است، رتوریک یک فن است و اساسا نمی تواند علم به معنای دقیق کلمه باشد.

استاد دانشگاه تهران گفت: در فضای آتن، هر کدام از فلاسفه سه گانه به نوعی دارند با سوفسطائیان مبارزه می کنند. سقراط به روش سلبی خودش، افلاطون با عالم مثل که مدعی بود حقیقت چیزها در آنجاست و ... ارسطو با تأسیس متافیزیک جوهر از این صحبت می کرد که حقیقت یک وجه آنتولوژیکی دارد و صرفا این گونه نیست که در وجود شما باشد و ... . بنابراین در عین حال در ارسطو هم به رغم اینکه رتوریک را به عبارتی به بند می کشد خودش در وادی چیزی مثل رتوریک می افتد. اساسا تأسیس منطق صوری همین اتفاق است. فرمال به معنای فرمال زبان است. به عبارتی کاری که ارسطو می کند این است که دارد یک فلسفه زبانی را تأسیس می کند. گزاره ها بر مبنای صورت زبان هستند که صدق و کذب شان مشخص می شود.

وی با بیان اینکه رتوریک در طول تاریخ چه در دوره سوفسطائیان، چه در دوره رومی که رساله ها رتوریکی پررنگ است و چه در دوره اسلامی، توسط سیاستمداران نادرست مورد استفاده قرار می گیرد، تصریح کرد: در عالم اسلام، مهدی جانشین منصور خلیفه عباسی اولین کسی است که به دستور او متون رتوریک ترجمه می شود و مترجم اولین اثر رتوریکی نقل می کند که مهدی به او می گوید که حال بیا با هم جدل کنیم. مترجم می نویسد: من در تعجبم که خلیفه مسلمین می گوید بیا با هم مجادله کنیم تا توانایی خودش را بسنجد. مهدی به خاطر اینکه در دوره اش درگیری های ایدئولوژیکی زیادی مواجه بود نیاز داشت که متن جدی رتوریک داشته باشد و بتواند این سنت را تأسیس کند.

وی اظهار کرد: خطابه های دوران اسلامی منطق متفاوتی دارند، در واقع خطابه های دوران اسلامی بیشتر با نوعی بلاغت و فصاحت کلامی مواجه هستیم یعنی منطق رتوریک که منطق جایگزینی قدرت به جای حقیقت است مواجه نیستید. بنابراین اهل بلاغت ترین شخصیتهای تاریخ اسلام امام علی(ع) است که وقتی نهج البلاغه را می خوانید در اوج بلاغت است. تأثیرگذاری نهج البلاغه، تأثیرگذاری ادبی است. در پس آن اراده معطوف به قدرت نمی بینید. حقیقت به لحاظ عینی قابل شناسایی است، حقیقت دچار نسبیت نشده و سفسطه پردازی و سخن پردازی نشده است.

وی در پایان سخنانش گفت: در آخر در مورد کتاب عرض کنم که به زبان فارسی متنی مثل این کتاب ندیدم، فکر می کنم اولین کتابی باشد که در مورد رتوریک نوشته شده است. امیدوارم این کتاب جای خود را باز کند و فتح بابی باشد برای آثار دیگر.